ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਅਰਦਾਸ ਦੇ ਸਮਾਰੋਹ ਵਿੱਚ ਸਮਿੱਲਤ ਹੋਣ ਲਈ ਸੰਗਤ ਸ੍ਰੀ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣ ਲੱਗੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਗਤ ਦੇ ਮੁਖੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ “ਕੁਝ ਭੱਟ” ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੀ ਭੇਂਟ ਹੋ ਗਈ।
ਇਹ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨਾਂ ਦਾ ਭ੍ਰਮਣ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਿਗਿਆਸਾ ਕਿਤੇ ਵੀ ਸ਼ਾਂਤ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਗੁਰੂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀ ਹੋਏ ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਦੀਵੀ ਗਿਆਨ ਦੇ ਸਕਣ। ਉਂਝ ਤਾਂ ਪੁਸਤਕੀਏ ਗਿਆਨ ਵਾਲੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਦਵਾਨ ਸਮਾਂ–ਸਮਾਂ ‘ਤੇ ਮਿਲੇ ਪਰ ਬ੍ਰਹਮਵੇਤਾ ਕਿਤੇ ਦਿਸਣਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।
ਸੰਗਤ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁਖਾਂ ਕੋਲੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਭੱਟ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਗਿਆਤ ਹੋਇਆ ਕਿ ਪੰਜਵੇਂ ਗੁਰੂ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਵਾਰਿਸ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋਏ ਹਨ ਉਹ ਹਰ ਇੱਕ ਦ੍ਰਸ਼ਟਿ ਨਾਲ ਸੰਪੂਰਣ ਅਤੇ ਬਹੁਮੁਖੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੇ ਸਵਾਮੀ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸਿਖਰ ਉੱਤੇ ਪਹੁੰਚੀ ਹੋਈ ਦਿਵਯ ਜੋਤੀ ਦੇ ਬੇਹੱਦ ਦਰਸ਼ਨ ਹੋਣਗੇ। ਇਹ ਭੱਟ ਜੋ ਕਿ ਪੂਰੇ ਕਵੀ ਵੀ ਸਨ, ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਤੇਜ ਜਿਗਿਆਸਾ ਲੈ ਕੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰੂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਮੌਜੂਦ ਹੋਏ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਗਿਆਰਾਂ ਸੀ। ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਜਥੇ ਤੋਂ ਅਨੇਕਾਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣੀਆਂ, ਜਿਸਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਸੀ ਕਿ ਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੀ ਉਮਰ ਪ੍ਰੌੜਾਵਸਥਾ ਦੀ ਤਾਂ ਹੋਵੇਗੀ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਜਵਾਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੈਰਾਨੀ ਦਾ ਠਿਕਾਣਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਸਮੀਪਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜਿਹਾ ਸੁਣਿਆ ਸੀ, ਉਹੀ ਪਾਇਆ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਪ੍ਰਿਥੀਚੰਦ ਦੇ ਅੜੀਅਲ ਸੁਭਾਅ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੇਖਿਆ, ਉਸਦੇ ਉਲਟ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਸ਼ਾਂਤ, ਸ਼ੀਤਲ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰ ਬਣੇ ਰਹਿੰਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਧੁਰਤਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੰਤਰਮੁਗਧ ਕਰਦੀ ਚੱਲੀ ਗਈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਮਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਬਰ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਭੱਟਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਚਾਰੌ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸੰਗਤ ਤੋਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਉੱਤੇ ਗੁਰੂਜਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਬੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ ਰਚਨਾਵਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿੱਚ ਸੰਕਲਿਤ ਕਰ ਲਈਆਂ ਗਈਆਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਭੱਟ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ ਦੇ ਸਵੱਈਏ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
