ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਇੱਕ ਵਾਰ ਰੁਹੇਲਖੰਡ ਪਹੁੰਚੇ, ਜਿਥੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਸੀ। ਉਥੇ ਲਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਪਸ਼ੁ ਮੰਡੀ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਦੂਰੋਂ-ਦੂਰੋਂ ਖਰੀਦ–ਫਰੋਖਤ ਕਰਨ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। ਕਿਸਾਨਾਂ–ਵਪਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਅਮੀਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਖੇਤੀਹਰ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ, ਘਰੇਲੂ ਨੌਕਰਾਂ ਅਤੇ ਦਾਸਾਂ ਆਦਿ ਦੀ ਵੀ ਅਤਿ ਲੋੜ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਉੱਥੇ ਦੇ ਲੋਕ ਬੰਧੂਆ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਕੁਝ ਲੋਕ ਗਰੀਬਾਂ ਦੀ ਮਜਬੂਰੀ ਦਾ ਫਿਆਦਾ ਚੁੱਕਦੇ ਹੋਏ ਚੰਗੀ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦਾ ਲਾਲਚ ਦੇ ਕੇ ਆਦਿਵਾਸੀ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਲਿਆ ਕੇ ਬੰਧੂਆ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਲਈ ਵੇਚ ਦਿੰਦੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬੱਚੇ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵੇਚਿਆ ਜਾਂਦਾ।
ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਜਦੋਂ ਇਸੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਕੀਰਤਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਓਥੇ ਇੱਕ ਰੌਂਦੀ-ਬਿਲਖਦੀ ਔਰਤ ਤੁਹਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਅਰਦਾਸ ਕਰਣ ਲੱਗੀ। ਉਸਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦਲਾਲ ਨੇ ਇੱਥੇ ਵੇਚ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਪਤਾ ਠਿਕਾਣਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਰਿਹਾ। ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਦਿਓ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਉਸ ਦਾ ਦੁੱਖ ਸੁਣ ਕੇ ਗੰਭੀਰ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਤੁਸੀਂ ਸਬਰ ਰੱਖੋ। ਇਸ ਤੋੰ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਵਰਗਾ ਪਹਿਰਾਵਾ ਪਹਿਨ ਲਿਆ ਅਤੇ ਦਲਾਲਾਂ ਦੇ ਅੱਗੇ ਅਨਜਾਣ ਵਿਅਕਤੀ ਬਣਕੇ ਨਿਕਲ ਗਏ।
ਆਦਿਵਾਸੀ ਪਹਿਰਾਵਾ ਵਿੱਚ ਵੇਖਦੇ ਹੀ ਦਲਾਲਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਤੂੰ ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਦਾਸ ਹੈਂ, ਤੂੰ ਕਿੱਥੇ ਭੱਜ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਜਲਦੀ ਹੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਮੰਡੀ ਵਿੱਚ ਵੇਚਣ ਲਈ ਲੈ ਗਏ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਕੋਈ ਵਿਰੋਧ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਮੰਡੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਬੋਲੀ ਲਗਾਈ ਗਈ। ਸਿਹਤਮੰਦ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁੱਲ ਬਹੁਤ ਉੱਚੇ ਲੱਗਣ ਲੱਗੇ। ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਘੋੜਿਆਂ ਦੇ ਮੁੱਲ ’ਤੇ ਖਰੀਦ ਲਿਆ ਅਤੇ ਲਿਜਾਕੇ ਇੱਕ ਪੀਰ ਨੂੰ ਭੇਂਟ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪੀਰ ਜੀ ਖੁਸ਼ ਹੋਏ।
ਗੁਰੂ ਜੀ ਉਸ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਕਰਣ ਲੱਗੇ। ਪੀਰ ਜੋ ਕਹਿੰਦੇ ਉਹ ਸਭ ਕੁੱਝ ਤੁਰੰਤ ਕਰ ਦਿੰਦੇ। ਘੰਟਿਆਂ ਦਾ ਕਾਰਜ ਮਿੰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਕਰ ਦਿੰਦੇ। ਪੀਰ ਜੀ ਹੈਰਾਨੀ ਹੈਰਾਨ ਹੋਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਅਜਿਹਾ ਆਗਿਆਕਾਰੀ ਦਾਸ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਵੇਖਿਆ ਜੋ ਕਿ ਮਨ ਲਗਾ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਇੱਛਾ ਵੀ ਨਾ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ ਦੇ ਸਮੇਂ ਏਕਾਂਤ ਵਿੱਚ ਗੁਰੁਦੇਵ ਗਾਯਨ ਕਰਣ ਲੱਗੇ:
ਮੁਲ ਖਰੀਦੀ ਲਾਲਾ ਗੋਲਾ ਮੇਰਾ ਨਾਉ ਸਭਾਗਾ ॥
ਗੁਰ ਕੀ ਬਚਨੀ ਹਾਟਿ ਬਿਕਾਨਾ ਜਿਤੁ ਲਾਇਆ ਤਿਤੁ ਲਾਗਾ ॥
ਤੇਰੇ ਲਾਲੇ ਕਿਆ ਚਤੁਰਾਈ ॥
ਸਾਹਿਬ ਕਾ ਹੁਕਮੁ ਨ ਕਰਣਾ ਜਾਈ ॥ ਰਾਗ ਮਾਰੂ ਮਹਲਾ 1, ਅੰਗ 991
ਹੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ! ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੀ ਆਗਿਆ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਕ ਗਿਆ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਵਡਭਾਗਾ ਹਾਂ ਕਿਉਂਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਆਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਪਾਲਣ ਕਰਣ ਦਾ ਸ਼ੁਭ ਮੌਕਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਜਿਸ ਕਾਰਜ ਵਿੱਚ ਮੈਨੂੰ ਲਾੳਗੇ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਰਨ ਦਾ ਜਤਨ ਕਰਾਂਗਾ ਪਰ ਮੈਂ ਅਲਪਗਿਅ ਹਾਂ ਕਿਉਂਕਿ ਮੇਰੇ ਵਿੱਚ ਸਮੱਝਦਾਰੀ ਘੱਟ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਸਵਾਮੀ ਦੀ ਆਗਿਆ ਪਾਲਣ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕੋਰ–ਕਸਰ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਗਾਇਨ ਸੁਣ ਕੇ ਪੀਰ ਜੀ ਨੇ ਗੌਰ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਨੂਰਾਨੀ ਚਿਹਰਾ ਵੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਜਾਣ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਕੋਈ ਸਧਾਰਣ ਵਿਅਕਤੀ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਉਹ ਸੋਚਣ ਲਗਾ ਕਿ ਗੁਲਾਮ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੌਣ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਜਦੋਂ ਪੀਰ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪਛਾਣਨ ਦਾ ਜਤਨ ਕਰੋ, ਤੁਹਾਡੀ ਕੋਸ਼ਸ਼ ਵਿਅਰਥ ਨਹੀਂ ਜਾਵੇਗੀ। ਤਾਂ ਪੀਰ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਲਿਆ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਨਾਨਕ ਨਾਮ ਦੇ ਇੱਕ ਫ਼ਕੀਰ ਦੀ ਬਹੁਤ ਉਪਮਾ ਸੁਣੀ ਹੈ, ਤੇ ਪੁੱਛਿਆ ਤੁਸੀਂ ਉਹੀ ਹੋ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ : ਮਨ ਨੂੰ ਕੌਣ ਕਾਬੂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ -ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਜਵਾਬ
ਤਾਂ ਪੀਰ ਨੇ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਨਾਨਕ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਫ਼ਕੀਰ ਹੋ ਤਾਂ ਤੁਸੀ ਪਸ਼ੁਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿਉਂ ਵਿਕੇ ਹੋ? ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਦਾਸਾਂ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ ਜਾਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਛੁਡਾ ਸਕਾਂ।
ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਬੁਰਾਈ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਜਾਗਰੁਕਤਾ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਣ ਲਈ ਗੁਲਾਮ ਬਣਿਆਂ ਹਾਂ। ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਨੇਕੀ ਕਰਣਾ ਇਨਸਾਨ ਦਾ ਕੰਮ ਹੈ ਅਤੇ ਬੁਰਾਈ ਕਰਣਾ ਸ਼ੈਤਾਨ ਦਾ ਕੰਮ ਹੈ। ਪੀਰ ਇਹ ਸੁਣਕੇ ਗੁਰੁਦੇਵ ਦੇ ਚਰਣਾਂ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਨਾਮਵਰ ਪਠਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜੋ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਮੁਰੀਦ ਸਨ, ਬੁਲਾਵਾ ਭੇਜਿਆ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਗੁਲਾਮਾਂ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਕੋਈ ਇਨਸਾਨ ਦੂਜੇ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਲਾਮ ਨਹੀਂ ਰੱਖ ਸਕਦਾ ਇਹ ਗੱਲ ਹੁਣ ਉਹ ਸਮਝ ਚੁੱਕਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਗੱਲ ਖੁਦਾ ਪ੍ਰਸਦੀ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਹੈ।
