Sri Harkrishan Sahib ji : ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਅਨੇਕਾਂ ਰੋਗੀਆਂ ਨੂੰ ਰੋਗਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕੀਤਾ। ਤੁਸੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਕੋਮਲ ਅਤੇ ਉਦਾਰ ਹਿਰਦੇ ਦੇ ਸਵਾਮੀ ਸਨ। ਤੁਸੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਦੁਖੀ ਦੇਖ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਨਾਹੀਂ ਹੀ ਕਿਸੇ ਦੀ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਨੂੰ ਟੁੱਟਦਾ ਹੋਇਆ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਸੀ। ਅਣਗਿਣਤ ਰੋਗੀ ਤੁਹਾਡੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਦੇ ਪਾਤਰ ਬਣੇ ਅਤੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਹੋ ਕੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਪਰਤੇ। ਇਹ ਸਭ ਜਦੋਂ ਤੁਹਾਡੇ ਭਰਾ ਰਾਮ ਰਾਏ ਨੇ ਸੁਣਿਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਕਿਸ਼ਨ ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਚਾਲ-ਚਲਣ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਨਾਹੀਂ ਸਾਰੇ ਰੋਗੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿਹਤਮੰਦ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਜੇਕਰ ਉਹ ਕਿਸੇ ਭਕਤਜਨ ਉੱਤੇ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਦੇ ਵੀ ਸਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਔਸ਼ਧਾਲਏ ਦੀ ਦਵਾਈ ਦੇਕੇ ਉਸਦਾ ਉਪਚਾਰ ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਪਰ ਹੁਣ ਸ਼੍ਰੀ ਹਰਿਕਿਸ਼ਨ ਬਿਨਾਂ ਸੋਚ ਵਿਚਾਰ ਦੇ ਆਤਮਬਲ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਗੱਲ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਕਿਸ਼ਨ ਜੀ ਦੇ ਕੰਨਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਗੰਭੀਰਤਾ ਵਲੋਂ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਂਪਣੇ ਚਿੱਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਾਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਪਾਈ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦਾ ਪਾਲਨ ਕਰਣ ਦਾ ਮਨ ਬਣਾ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਅਧੀਨ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨ ਲੀਲਾ ਰੋਗੀਆਂ ਉੱਤੇ ਨਿਛਾਵਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਾਣਾਂ ਦੀ ਆਹੁਤੀ ਦੇਣ ਦਾ ਮਨ ਬਣਾ ਲਿਆ। ਬਸ ਫਿਰ ਕੀ ਸੀ? ਤੁਸੀ ਅਚਾਨਕ ਚੇਚਕ ਰੋਗ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਲੱਗੇ। ਜਲਦੀ ਹੀ ਤੁਹਾਡੇ ਪੂਰੇ ਸਰੀਰ ‘ਤੇ ਦਾਣੇ ਦਿਖਈ ਦੇਣ ਲੱਗੇ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਬੁਖਾਰ ਹੋਣ ਲੱਗਾ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਪੂਰੀ ਬੀਮਾਰੀ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਉਤੇ ਲੈ ਲਈ ਸੀ। ਸੰਕ੍ਰਾਮਕ ਰੋਗ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਣ ਤੁਹਾਨੂੰ ਨਗਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸ਼ਿਵਿਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਪਰ ਰੋਗ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੇਜ਼ ਰਫ਼ਤਾਰ ਉੱਤੇ ਛਾ ਗਿਆ। ਤੁਸੀ ਸਾਰਾ ਸਮਾਂ ਬੇਸੁੱਧ ਪਏ ਰਹਿਣ ਲੱਗੇ। ਜਦੋਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਚੇਤਨ ਦਸ਼ਾ ਹੋਈ ਤਾਂ ਕੁੱਝ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤੁਹਾਡੀ ਸਿਹਤ ਜਾਨਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਸੁਨੇਹਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਅਸੀ ਇਹ ਨਸ਼ਵਰ ਸਰੀਰ ਤਿਆਗਣ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਉਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, ”ਗੁਰੂ ਜੀ! ਤੁਹਾਡੇ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੌਣ ਕਰੇਗਾ? ਇਸ ਸਵਾਲ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਵਾਲੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕੁਝ ਸਮੱਗਰੀ ਮੰਗਵਾਈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਥਾਲ ਵਿੱਚ ਸਜਾ ਕੇ ਸੇਵਕ ਗੁਰੂਦੇਵ ਦੇ ਕੋਲ ਲੈ ਗਏ।
ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਥਾਲ ਲੈ ਕੇ ਪੰਜ ਵਾਰ ਘੁਮਾਇਆ ਮੰਨੋ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਆਰਤੀ ਉਤਾਰੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ “ਬਾਬਾ ਬਸੇ ਗਰਾਮ ਬਕਾਲੇ” ਯਾਨਿ ਬਾਬਾ ਬਕਾਲੇ ਨਗਰ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸੰਕੇਤਕ ਸੁਨੇਹਾ ਦੇਕੇ ਤੁਸੀ ਜੋਤੀ-ਜੋਤ ਸਮਾ ਗਏ। ਇਹ ਸਮਾਚਾਰ ਤੁਰੰਤ ਹੀ ਅੱਗ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਦਿੱਲੀ ਨਗਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਿਆ ਅਤੇ ਲੋਕ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪਾਰਥਿਵ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅਖੀਰ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਆਉਣ ਲੱਗੇ। ਇਹ ਸਮਾਚਾਰ ਜਦੋਂ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਔਰੰਗਜੇਬ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪਾਰਥਿਵ ਸ਼ਰੀਰ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਆਇਆ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਉਸ ਤੰਬੂ ਵਿੱਚ ਪਰਵੇਸ਼ ਕਰਣ ਲਗਾ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਸਿਰ ਬਹੁਤ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ “ਚਕਰਾਉਣ ਲਗਾ” ਪਰ ਉਹ “ਬਲਪੂਰਵਕ ਅਰਥੀ ਦੇ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਹੀ ਗਿਆ”, ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਉਹ ਚਾਦਰ ਉਠਾ ਕੇ ਗੁਰੂਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਮੁਖਮੰਡਲ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਝਪਟਿਆ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਕਿਸੇ ਅਦ੍ਰਿਸ਼ ਸ਼ਕਤੀ ਨੇ ਰੋਕ ਲਿਆ ਅਤੇ ਵਿਕਰਾਲ ਰੂਪ ਧਰ ਕੇ ਭੈਭੀਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਮਰਾਟ ਉਸੀ ਪਲ ਚੀਖਦਾ ਹੋਇਆ ਪਰਤ ਗਿਆ। ਜਮੁਨਾ ਨਦੀ ਦੇ ਤਟ ਉੱਤੇ ਹੀ ਤੁਹਾਡੀ ਚਿਤਾ ਸਜਾਈ ਗਈ ਅਤੇ ਅਖੀਰ ਵਿਦਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਤੁਹਾਡੇ ਨਸ਼ਵਰ ਸਰੀਰ ਦੀ ਅੰਤਿਏਸ਼ਟਿ ਕਰਿਆ ਸੰਪੰਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਤੁਸੀ ਬਾਲ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਸਥਾਨ ਦਾ ਨਾਮ ਬਾਲਾ ਜੀ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਤੁਹਾਡੀ ਉਮਰ ਨਿਧਨ ਦੇ ਸਮੇਂ 7 ਸਾਲ 8 ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਸੀ। ਤੁਹਾਡੇ ਸ਼ਰੀਰ ਤਿਆਗਣ ਦੀ ਤਾਰੀਖ 16 ਅਪ੍ਰੈਲ ਸੰਨ 1664 ਤਦਾਨੁਸਾਰ ਵੈਸਾਖ ਸੰਵਤ 1721 ਸੀ।
