Major revelation on 282 cages : ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ : ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਅੰਦੋਲਨ ਦੌਰਾਨ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਦਰਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਦਿਲ ਦਹਿਲਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਕਤਲੇਆਮ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਖੁਲਾਸਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਕਤਲੇਆਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਅਜਨਾਲਾ ਵਿਚ 282 ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰਿਆ ਸੀ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਵਿਦਰੋਹ ਦੌਰਾਨ ਬਗਾਵਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ 282 ਭਾਰਤੀ ਫੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਸੀ। ਅਜਨਾਲਾ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਵਿਖੇ 282 ਮਨੁੱਖੀ ਕੰਕਾਲਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਇਹ ਖੁਲਾਸਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਇੱਕ ਅਧਿਐਨ ਤੋਂ ਇਹ ਗੱਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਅਜਨਾਲਾ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਵਿੱਚ ਦੱਬੇ ਪਿੰਜਰ 1857 ਦੇ ਬਗਾਵਤ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ। ਇਹ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਮਾਨਵ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਡਾ: ਜੇਐਸ ਸਹਿਰਾਵਤ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਕੋਈ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਪਰ ਡਾ. ਸ਼ੇਰਾਵਤ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਦੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪੁਸ਼ਟੀ ਵੀ ਹੋਈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਿੰਜਰਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ ਵਿਚ ਪੂਰੇ ਛੇ ਸਾਲ ਲੱਗ ਗਏ ਹਨ।
ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਖੁਲਾਸਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸ਼ਹੀਦ ਫੌਜੀਆਂ ਦੇ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਵਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪਿੰਜਰ 26ਵੀਂ ਮੂਲ ਬੰਗਾਲ ਇਨਫੈਂਟਰੀ ਬਟਾਲੀਅਨ ਦੇ ਫੌਜੀਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ, ਬਿਹਾਰ, ਓਡੀਸ਼ਾ, ਅਵਧ (ਮੌਜੂਦਾ ਪੂਰਬੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼) ਦੇ ਸੂਬਿਆਂ ਤੋਂ ਆਏ ਸਨ।
ਸਹਿਰਾਵਤ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਖੋਜ ਦੌਰਾਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤੱਥ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਿੰਜਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਫੌਜੀਆਂ ਦਾ ਹੈ ਜੋ 1857 ਵਿਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਸਨ। ਸਹਿਰਾਵਤ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੀਰ ਕੈਂਟ ਵਿਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਬਗਾਵਤ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਵਿਚ 26ਵੀਂ ਮੂਲ ਬੰਗਾਲ ਇਨਫੈਂਟਰੀ ਬਟਾਲੀਅਨ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 282 ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਅਜਨਾਲਾ ਦੇ ਕਾਲੀਆਂਵਾਲਾ ਖੂਹ ਵਿੱਚ ਦਫਨਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਖੂਹ ‘ਤੇ ਇਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਜੋ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਨਾ ਲੱਗ ਸਕੇ। ਇਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਇਕ ਇੰਗਲਿਸ਼ ਲੇਖਕ ਹੈਨਰੀ ਕੂਪਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ‘ਕ੍ਰਾਈਸਿਸ ਇਨ ਪੰਜਾਬ: 10 ਮਈ ਅਨਟੀਲ ਫਾਲ ਆਫ ਦਿੱਲੀ’ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 2014 ਵਿਚ ਪਹਿਲਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖੂਹ ਦੀ ਖੁਦਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਖੁਦਾਈ ਦੌਰਾਨ ਉਥੋਂ 282 ਪਿੰਜਰ ਮਿਲੇ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਸਾਰੇ ਪਿੰਜਰ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੀਯੂ ਐਂਥ੍ਰੋਪੋਲਾਜੀ ਵਿਭਾਗ ਨੂੰ ਸੌਂਪੇ। ਸਹਿਰਾਵਤ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪਿੰਜਰਾਂ ਦੇ ਦੰਦਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਫੌਜੀ 20 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਮਰ ਦੇ ਸਨ। ਪਿਛਲੇ 163 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਡੀਐਨਏ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਤਬਦੀਲੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ / ਸੰਸਥਾ ਨੇ ਇੰਨੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਪਿੰਜਰ ਬਾਰੇ ਖੋਜ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ।
