Fox nut Farming: ਨਮਕੀਨ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਵਰਤ ਦਾ ਫਲਾਹਾਰ ਜਾਂ ਫਿਰ ਡ੍ਰਾਈ ਫਰੂਟਸ ਦੇ ਲੱਡੂ ਮਖਾਣਿਆਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਇਸ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਕੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਖਾਣੇ ਕਿੱਥੇ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ? ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਤਾਂ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਅਸੀਂ ਦੱਸ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ…ਉਹ ਜਗ੍ਹਾ ਹੈ ਉੱਤਰ ਬਿਹਾਰ। ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਮਧੂਬਨੀ, ਦਰਭੰਗਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨੇੜਲੇ ਜ਼ਿਲਿਆਂ ‘ਚ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਖਪਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਕੁਲ ਖਪਤ ਦਾ 90 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਮਖਾਣਾ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ 80 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਉੱਤਰ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਦਰਭੰਗਾ ਜ਼ਿਲੇ ਜੋ ਮਖਾਣੇ ਉਤਪਾਦਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਇਕੋ-ਇਕ ਮਖਾਨਾ ਰਿਸਰਚ ਸੈਂਟਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿਗਿਆਨੀ ਡਾ: ਮਨੋਜ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ 2002 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ ਇਸ ਖੋਜ ਕੇਂਦਰ ਲਗਾਤਾਰ ਮਖਾਣਿਆਂ ਦੀਆਂ ਹਾਈਬ੍ਰਿਡ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਘੱਟ ਲਾਗਤ ਨਾਲ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਤਪਾਦਨ ਅਤੇ ਮਖਾਣਿਆਂ ‘ਚ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਬਾਰੇ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਖੇਤੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮਖਾਣਿਆਂ ਦੀ ਹਾਈਬ੍ਰਿਡ ਕਿਸਮ ਸਵਰਨ ਵੈਦੇਹੀ ਦੀ ਖੋਜ ਇਸ ਸੈਂਟਰ ‘ਚ ਹੋਈ ਹੈ।
ਇਸ ਕੇਂਦਰ ਨੇ ਮਖਾਣਿਆਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਛੱਪੜਾਂ ਤੋਂ ਖੇਤਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਡਾ: ਮਨੋਜ ਕੁਮਾਰ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮਖਾਣਾ ਉਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਖਰਚਾ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਕ ਸਾਲ ਵਿਚ ਦੋ ਪੈਦਾਵਾਰ ਲਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖੋਜ ਕੇਂਦਰ ਵਿਖੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵੀ ਦਿਖਾਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਹ ਬਹੁਤ ਲਾਭਕਾਰੀ ਕੰਮ ਹੈ। ਹੁਣ ਵਿਗਿਆਨਕ ਢੰਗ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਮੁਨਾਫਾ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਨਵੇਂ ਕਿਸਾਨ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਤੋਂ ਮੁਨਾਫਾ ਕਮਾ ਰਹੇ ਹਨ।
ਡਾ: ਮਨੋਜ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਜੋ ਮਖਾਣਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਰੂਪ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਦੋ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਪਹਿਲਾ ਹੈ ਮਖਾਣੇ ਦਾ ਬੀਜ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਗੁਣੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬਿਲਕੁਲ ਕਮਲਗੱਟਾ ਹੀ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਗੁਣੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹੁਨਰ ਨਾਲ ਰੋਸਟਿੰਗ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਸ ਵਿੱਚੋ ਮਖਾਣੇ ਨੂੰ ਕੱਢਣਾ ਫਾਈਨਲ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਹੈ। ਜੇ ਕੋਈ ਇੱਥੇ ਕੋਈ ਮਖਾਣੇ ਦੇ ਬੀਜ ਯਾਨਿ ਗੁਣੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਔਸਤਨ ਪ੍ਰਤੀ ਹੈਕਟੇਅਰ 1 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਮੁਨਾਫਾ ਕਮਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਲਾਗਤ ਨਾਲੋਂ ਦੁੱਗਣਾ ਕਮਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਉਸਨੇ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜੇ ਕੋਈ ਕਿਸਾਨ ਇੱਕ ਗੁਣੀ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਇਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਉਤਪਾਦ ਦੁਆਰਾ ਮਖਾਣਾ ਕੱਢੋ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਕਮਾਈ 60 ਗੁਣਾ ਤੱਕ ਵਧਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਮਖਾਣੇ ਦਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਮੁੱਲ ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕਈ ਗੁਣਾ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ 400 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿਲੋ ਤੋਂ 800 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿੱਲੋ ਵਿਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਮੁੱਖ ਫਸਲ ਮਾਰਚ-ਅਪ੍ਰੈਲ ਵਿੱਚ ਲਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਝਾੜ ਅਗਸਤ-ਸਤੰਬਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਤੰਬਰ ਤੋਂ ਮਾਰਚ ਤੱਕ ਕਿਸਾਨ ਇਕ ਹੋਰ ਝਾੜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਝਾੜ ਇਸ ਵਿਚ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
