Maghi Mela of Sri Muktsar Sahib : ਮਾਘੀ ਮੇਲਾ ਹਰ ਸਾਲ ਸ੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ, ਪੰਜਾਬ ਵਿਖੇ ਮਕਰ ਸੰਕ੍ਰਾਂਤਿ ’ਤੇ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਖਿਦਰਾਣੇ ਦੀ ਢਾਬ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਦਸਵੇਂ ਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਆਪਣੇ ਚਾਲੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਇਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਸਰ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤਸਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਮੇਲਾ ਮਾਘੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਮਹਾਰਾਜ ਦੇ ਚਾਲੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ।
ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਅਨੁਸਾਰ ਬਿਕਰਮੀ ਸੰਮਤ 1761 ਵਿਚ, ਦਸਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਕਿਲ੍ਹਾ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਮੁਗਲ ਫੌਜਾਂ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਲੜ ਰਹੇ ਸਨ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਨ-ਪਾਣੀ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। 40 ਸਿੱਖ ਯੋਧਿਆਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਭੁੱਖੇ-ਪਿਆਸੇ ਨਹੀਂ ਲੜ ਸਕਦੇ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਲਿਖੋ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਡੇ ਗੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹਨ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਉਸ ਦੇ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਹਾਂ। ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਉਪਰੋਕਤ ਸਤਰਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਚਲੇ ਗਏ।
ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਲਾ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਗੜ੍ਹੀ ਲਈ ਮਾਰਚ ਕੀਤਾ, ਜਿਥੇ ਦੋ ਵੱਡੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਜੁਝਾਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦੀ ਮੁਗਲ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਥੋਂ ਰੇਤਲੀ ਟਿੱਬੀ ’ਤੇ ਆਪਣਾ ਡੇਰਾ ਲਗਾ ਲਿਆ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ 40 ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਜੋ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਘਰ ਪਰਤੇ ਸਨ, ਨੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਦੱਸੀ, ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਫਟਕਾਰਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਮੁਸੀਬਤ ਵਿਚ ਨਾ ਛੱਡਣ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮਾਵਾਂ, ਭੈਣਾਂ ਅਤੇ ਪਤਨੀਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਸਾਰੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠੋ, ਅਸੀਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਫੌਜ ਬਣ ਕੇ ਲੜਾਈ ਲਈ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ।
ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮਿਹਣੇ ਸੁਣ ਕੇ 40 ਸਿੰਘ ਮਾਈ ਭਾਗੋ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿਚ ਨਿਕਲੇ। ਭਾਲ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਇਹ ਸਿੰਘ ਖਿਦਰਾਣੇ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਤਲਾਬ ਦੇਖ ਕੇ ਉਥੇ ਡੇਰਾ ਲਗਾ ਲਿਆ। ਜਦੋਂ ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਦੇ-ਕਰਦੇ ਖਿਦਰਾਣੇ ਆ ਪਹੁੰਚੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਥੇ ਝਾੜੀਆਂ ’ਤੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਸੁੱਕ ਰਹੇ ਕੱਪੜੇ ਦੇਖ ਕੇ ਇਹ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਲਿਆ ਕਿ ਇਥੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਫੌਜ ਨੇ ਤੰਬੂ ਲਗਾਏ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਨੇ 40 ਸਿੰਘਾਂ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। 40 ਸਿੰਘ ਵੀ ਭੁੱਖੇ ਸ਼ੇਰਾਂ ਵਾਂਗ ਮੁਗਲਾਂ ’ਤੇ ਵਰ੍ਹ ਪਏ। ਇਸ ਯੁੱਧ ਵਿਚ 39 ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਸਨ।
ਭਾਈ ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਜ਼ਖਮੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਤੜਫ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਗੁਰੂ ਜੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਆਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਿਰ ਆਪਣੀ ਝੋਲੀ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਲਾਜ ਰੱਖੀ ਹੈ। ਮੰਗ ਲਓ ਜੋ ਕੁਝ ਤੁਸੀਂ ਮੰਗਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ। ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅੰਤਿਮ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਹੋਰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ, ਕੇਵਲ ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸਾਡੇ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੇ ਗਏ ਕਾਗਜ਼ ਦੇ ਉਸ ਟੁਕੜੇ ਨੂੰ ਫਾੜ ਦਿਓ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਮੁਆਫ ਕਰੋ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਟੁੱਟੀ ਗੰਢ ਦਿਓ। ਇਸ ’ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਮਰ ਤੋਂ ਉਹ ਬੇਦਾਵਾ ਕੱਢਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਫਾੜ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੋਂ ਟੁੱਟੀ ਗੰਡੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਸਥਾਨ ਖਿਦਰਾਣਾ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਜਿਹੜਾ ਵਿਅਕਤੀ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਧਰਤੀ ਦੇ ਤੀਰਥ ਅਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰੇਗਾ ਅਤੇ ਇਸ ਟੁੱਟੀ ਗੰਡੀ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸਰੋਵਰ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰੇਗਾ, ਉਸ ਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਮਿਲੇਗੀ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਚਾਲੀ ਸਿੰਘ 40 ਮੁਕਤਿਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ ਅਤੇ ਖਿਦਰਾਣੇ ਦੀ ਝਾਬ ਮੁਕਤਸਰ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਗਿਆ।
ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚੋਂ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀਆਂ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹਾਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਇਕ ਵੱਡੀ ਚਿਖਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਜਿਸ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ 40 ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਸਨ, ਉਸ ਜਗ੍ਹਾ ਦਾ ਨਾਮ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ 40 ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ ਹੁਣ ਉਹ ਜਗ੍ਹਾ ਹੈ ਜਿਥੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਬੇਦਾਵਾ ਫਾੜਿਆ ਸੀ ਉਥੇ ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਟੁੱਟੀ ਗੰਡੀ ਸਾਹਿਬ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਥੇ ਤੰਬੂ ਲਗਾਏ ਗਏ ਸਨ ਉਥੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਤੰਬੂ ਸਾਹਿਬ ਹੈ। ਉੱਚੀ ਟਿ4ਬੀ ਦੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਅੱਜ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਿ4ਬੀ ਸਾਹਿਬ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਾਲ ਰੁੱਖ ਅਜੇ ਵੀ ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਟੁੱਟੀ ਗੰਡੀ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿਚ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਨੇ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣਾ ਘੋੜਾ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਸੀ।
