The massacre took place : 13 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1919 ਦਾ ਦਿਨ ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਅਹਿਮ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੇ ਦਿਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਜ਼ਲਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਕਤਲੇਆਮ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਵਿਸਾਖੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਭਾਰਤੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਜਲਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਵਿਖੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦੋ ਮਸ਼ਹੂਰ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਅਤੇ ਰੌਲਟ ਐਕਟ ਵਿਰੁੱਧ ਕੀਤੀ ਗਈ ਇਕੱਤਰਤਾ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਲ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ। ਸੀ। ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਦੋ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਕੁਝ ਅਜਿਹਾ ਵਾਪਰਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਬਹੁਤ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋਈ। ਆਗੂ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਣ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਸ ਸਮੇਂ, ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਨੇ ਬਾਗ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਰਸਤੇ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ।
ਡਾਇਰ ਨੇ ਬਾਗ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਗੱਡੀਆਂ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਲਗਭਗ 100 ਫੌਜਡੀ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਬਾਗ ਦੇ ਗੇਟ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਰੁਕੇ 10 ਮਿੰਟ ਲਈ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਫਾਇਰਿੰਗ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਵਿਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਚਲੀ ਗਈ। ਗੋਲੀ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਖੂਹ ਵਿੱਚ ਛਾਲ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ 10 ਮਿੰਟਾਂ ਵਿਚ 1650 ਰਾਊਂਟ ਫਾਇਰ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਵਿਚ ਤਕਰੀਬਨ 1000 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।
ਅੱਜ ਵੀ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਸੋਚ ਕੇ ਰੂਹ ਕੰਬ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਕਤਲੇਆਮ ਨੂੰ 102 ਸਾਲ ਬੀਤ ਚੁੱਕੇ ਹਨ, ਪਰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਇਸ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਮੁਆਫੀ ਨਹੀਂ ਮੰਗੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਟੇਰੀਜਾ ਇਸ ਘਟਨਾ ‘ਤੇ ਅਫਸੋਸ ਪ੍ਰਗਟਾ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ‘ਜੋ ਹੋਇਆ ਸੀ ਉਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਦੁਖੀ ਹਾਂ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਤੋਂ ਜੋ ਦਰਦ ਝੱਲਿਆ ਹੈ’। ਪਰ ਇਸ ਘਟਨਾ ਲਈ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦਾ ਮੁਆਫੀ ਨਾ ਮੰਗਣਾ ਹੋਰ ਵੀ ਸ਼ਰਮਨਾਕ ਹੈ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਬਿਸ਼ਪ ਨੇ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਲੰਮੇ ਪੈ ਕੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸ਼ਰਮ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।
ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਦੀਆਂ ਦੀਵਾਰਾਂ ’ਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਦੇਖ ਕੇ ਲੰਦਨ ਦੇ ਮੇਅਰ ਸਦੀਕ ਖਾਨ ਦੀਆਂ ਵੀ ਅੱਖਾਂ ਭਰ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 13 ਅਪ੍ਰੈਲ 1919 ਦੀ ਘਟਨਾ ‘ਤੇ ਡੂੰਘੇ ਦੁੱਖ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕੀਤਾ। ਇੱਥੇ ਦੁਖਾਂਤ ਨੂੰ ਕਦੇ ਭੁਲਾਇਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਤੋਂ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਪਰੋਕਤ ਗੱਲਾਂ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਵਿਜ਼ੀਟਰ ਬੁੱਕ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲਿਖੀਆਂ। ਉਹ 2017 ਵਿਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆਏ ਸਨ। ਸਾਲ 2013 ਵਿਚ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਡੇਵਿਡ ਕੈਮਰਨ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਆਏ ਸਨ। ਕੰਧਾਂ ਉੱਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਖੂਹ ਵੀ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਦੀ ਵਿਜ਼ੀਟਰ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ, ਇਹ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਸ਼ਰਮਨਾਕ ਘਟਨਾ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਦੁਖਾਂਤ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਸਾਨੂੰ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੰਗਲੈਂਡ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ।
ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕ੍ਰਿਸ਼ਚੀਅਨ ਆਰਚਬਿਸ਼ਪ ਨੇ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਦੀ ਘਟਨਾ ‘ਤੇ ਦੁੱਖ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਇੱਥੇ ਵਿਜ਼ਟਰ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਘਟਨਾ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਆਰਚਬਿਸ਼ਪ ਨੇ ਇਸ ਘ੍ਰਿਣਾਯੋਗ ਕੰਮ ਲਈ ਮਾਫੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਤੋਂ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸ਼ਹੀਦੀ ਲਾਟ ’ਤੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨੂੰ ਲੰਮੇ ਪੈ ਕੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਇਹ ਯਾਦਗਾਰ ਸਦਾ ਲਈ ਕਾਇਮ ਰਹੇਗੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਥੇ ਹੋਏ ਜੁਰਮ ਲਈ ਅਫ਼ਸੋਸ ਹੈ। ਦੱਸ ਦੇਈਏ ਕਿ ਡੋਮੀਨਿਕ ਅਸਕਿਥ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਸਨ, ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਸ਼ਰਮਨਾਕ ਕਾਰਾ ਦੱਸਿਆ ਹੈ।
