ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 11 ਜੇਠ ਸੰਮਤ 1611 ਈਸਵੀ 1554 ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਸਿਘਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਭਾਈ ਮਾਂਢ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਬੀਬੀ ਕਰਮੀ ਜੀ ਸੀ। ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੂੰ ਚੌਥੇ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ, ਪੰਜਵੇਂ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਦੇ ਨਾਲ ਸੇਵਾ ਕਰਣ ਦਾ ਅਤੇ ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦਾ ਸੈਨਾਪਤੀ ਬਣਕੇ ਜਬਰ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਜਾਲਿਮ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਕਰਣ ਦਾ ਮਾਨ ਹਾਸਿਲ ਹੈ।
ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੇ ਸੰਨ 1577 ਵਿੱਚ ਸਰੋਵਰ ਦੀ ਸੇਵਾ, 1588 ਵਿੱਚ ਹਰਿਮੰਦਿਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੇਵਾ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1606 ਤੱਕ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿਕੇ 29 ਸਾਲ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। 22 ਮਈ 1606 ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦੇਣ ਲਈ ਲਾਹੌਰ ਗਏ, ਤੱਦ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਵੀ ਨਾਲ ਗਏ ਸਨ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ’ਤੇ ਜੋ ਜ਼ੁਲਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਸਦਾ ਸਾਰਾ ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪੁੱਜ ਕੇ ਦੱਸਿਆ।
ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਜਬਰ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਕਰਣ ਲਈ ਹਾੜ 1606 ਨੂੰ ਫੌਜ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 5 ਸੈਨਾਪਤੀ ਬਣਾਏ ਗਏ, ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਸੈਨਾਪਤੀ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਵੀ ਸਨ। ਫੌਜ ਦੇ ਗਠਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਹਾਂਗੀਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਤਾਂ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨਾਲ ਹੀ ਗਏ ਸਨ। ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਭੋਜਨ ਖਾਣ ਤੋਂ ਮਨ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਤਾਂ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਮਿਹਨਤ ਕਰਕੇ ਪੈਸੇ ਇਕੱਠੇ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਰਤ ਕਮਾਈ ਦਾ ਭੋਜਨ ਦਿੰਦੇ ਸਨ।
ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਨੇ ਗਵਾਲੀਅਰ ਪੁੱਜ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੂੰ ਹੀ ਦਿੱਲੀ ਭੇਜਿਆ ਸੀ। ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਸ਼ੇਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਭਿਆਨਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਅਤੇ ਸੁਪਨੇ ਵਿਖਾਉਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋਏ, ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਣਾ ਪਿਆ। ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਚੰਦੂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਈ ਬਿਧੀਚੰਦ ਅਤੇ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੇ ਚੰਦੂ ਦੀ ਨੱਕ ਵਿੱਚ ਨੁਕੇਲ ਪਾਕੇ ਗਲੀ-ਗਲੀ ਘੁਮਾਇਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਵਲੋਂ ਨਰਾਜ ਹੋਕੇ ਬਨਾਰਸ ਚਲੇ ਗਏ, ਤੱਦ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਹੀ ਬਨਾਰਸ ਵਲੋਂ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਸਨ।
ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ ਸ਼੍ਰੀ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿੱਚ ਲੜੀ ਗਈ ਸੀ। ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ੂਰਬੀਰਤਾ ਦੇ ਜੌਹਰ ਵਿਖਾਏ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਤੀਜੀ ਜੰਗ ਲਹਿਰਾ ਮਹਿਰਾਜ ਦੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਲੜੀ। ਲੜਾਈ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਕਰਮ ਬੇਗ ਅਤੇ ਸਮਸ਼ ਬੇਗ ਦੇ ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਾਸਿਮ ਬੇਗ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੂੰ ਪੰਜ ਸੌ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਜੱਥਾ ਦੇਕੇ ਕਾਸਿਮ ਬੇਗ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਣ ਲਈ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਦੀ ਉਮਰ 77 ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ। ਕਾਸਿਮ ਬੇਗ ਨੇ ਕਿਹਾ: ਓ ਬੁਰਜਗ ! ਤੂੰ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਫੌਜ ਦੇ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਣ ਲਈ ਕਿਉਂ ਆ ਗਿਆ ਹੈ? ਜਾ ਇਸ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਦਿਨ ਹੋਰ ਮੌਜ ਕਰੇ ਲੈ। ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ: ਮੈਂ ਤਾਂ ਜੀਵਨ ਭੋਗ ਲਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਤੂੰ ਅਜੇ ਛੋਟਾ ਹੈਂ, ਤੂੰ ਜਾਕੇ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਰੌਣਕ ਮੇਲਾ ਵੇਖ।
ਲੜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੇ ਤੀਰ ਮਾਰਕੇ, ਕਾਸਿਮ ਬੇਗ ਦੇ ਘੋੜੇ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਕਾਸਿਮ ਬੇਗ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਫੜਕੇ ਉਸਦਾ ਸਿਰ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਦੇ ਮਾਰਿਆ। ਕਾਸਿਮ ਬੇਗ ਤੁਰੰਤ ਮਰ ਗਿਆ। ਸੈਨਾਪਤੀ ਲਲਾ ਬੇਗ ਆਪਣੀ ਬਚੀ ਹੋਈ ਸੈਨਾ ਲੈ ਕੇ ਅੱਗੇ ਆਇਆ। ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਦੁਆਰਾ ਬਰਬਾਦੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਵੇਖਕੇ ਲਲਾ ਬੇਗ ਅੱਗੇ ਆਇਆ। ਲਲਾ ਬੇਗ ਨੇ ਬਰਛੇ ਦਾ ਵਾਰ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਨੂੰ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੇ ਬਚਾ ਲਿਆ। ਇਸ ’ਤੇ ਲਲਾ ਬੇਗ ਨੇ ਆਪਣੀ ਤਲਵਾਰ ਖਿੱਚ ਲਈ ਅਤੇ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾ ਵਾਰ ਝੇਲ ਲਿਆ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ : ਸਾਈਂ ਬੁੱਢਣ ਸ਼ਾਹ ਜੀ- ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ‘ਤੇ ਸਿੱਖ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਸਜਦਾ, ਜਾਣੋ ਇਤਿਹਾਸ
ਅਗਲੀ ਵਾਰ ਲਲਾ ਬੇਗ ਕਾਮਯਾਬ ਰਿਹਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਬਹਾਦੁਰ ਵਿਰੋਧੀ ਦੇ ਦੋ ਟੁਕੜੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਗਏ। ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਲੜਾਈ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਘੋੜੇ ਉੱਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋਕੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਮਾਰਕੇ ਲਲਾ ਬੇਗ ਦੇ ਘੋੜੇ ਨੂੰ ਡਿਗਾ ਦਿੱਤਾ। ਲਲਾ ਬੇਗ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਉੱਤੇ ਤਲਵਾਰ ਵਲੋਂ ਕਈ ਵਾਰ ਕੀਤੇ, ਜੋ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਬਚਾ ਲਏ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਪੂਰੀ ਤਾਕਤ ਵਲੋਂ ਲਲਾ ਬੇਗ ਉੱਤੇ ਅਜਿਹਾ ਵਾਰ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਸਿਰ ਧੜ ਵਲੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਹ ਲੜਾਈ ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਕਰਕੇ ਖਤਮ ਹੋਈ। ਲੜਾਈ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਸਥਾਨ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਹੁਣ ਇਸਨੂੰ ਗੁਰੂਸਰ ਜਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਸਰੋਵਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
