ਜਦੋਂ ਮੁਗਲ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਉਜਾੜ ਦਿੱਤਾ, 40 ਸਿੰਘ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿਚ 40 ਮੁਕਤਿਆਂ ਬਣ ਗਏ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਬੀਬੀ ਬਸੰਤ ਕੌਰ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਕਿਲ੍ਹਾ ਛੱਡਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਭਿਆਨਕ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਆਉਣਗੀਆਂ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਬੀਬੀ ਜੀ ਨੇ ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਜੋ ਵੀ ਹਾਲਾਤ ਹੋਣ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਛੱਡਣਗੀਆਂ।
ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਅਤੇ ਭੁੱਖਮਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕਹਿਣ ਤੇ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਛੱਡਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਮੁਗਲ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਭਜਾ ਕੇ ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਿੱਖ ਸਿਰਸਾ ਨਦੀ ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ। ਇਹ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਠੰਡੇ ਮੌਸਮ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਵਹਿਣ ਵਾਲੇ ਦਰਿਆ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਸਿੱਖ ਖਿੰਡੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਜੁਝਾਰ ਸਿੰਘ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰ ਕੌਰ (ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ), ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਜੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਗਏ।
ਬੀਬੀ ਬਸੰਤ ਕੌਰ ਇਸ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਸਮੇਂ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰ ਕੌਰ ਨਾਲ ਸੀ, ਜੋ ਸਰਸਾ ਨਦੀ ਰਾਹੀਂ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੇ ਘੋੜੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਮਾਤਾ ਜੀ ਦਾ ਘੋੜਾ ਉਸ ਨੂੰ ਨਦੀ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਲੈ ਗਿਆ, ਪਰ ਬੀਬੀ ਬਸੰਤ ਕੌਰ ਠੰਡੇ ਪਰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਗ ਰਹੇ ਦਰਿਆ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਵਹਿ ਗਈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਦੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਦੂਰੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ, ਉਹ ਭਿਆਨਕ ਠੰਡੇ ਪਾਣੀ ਕਾਰਨ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਗਈ। ਆਖਰਕਾਰ ਉਸਦੀ ਲਾਸ਼ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਧੋਂਦੀ ਸੀ। ਇੱਕ ਮੁਗਲ ਸਿਪਾਹੀ ਸਮੁੰਦ ਖਾਨ ਨੇ ਬੀਬੀ ਬਸੰਤ ਕੌਰ ਨੂੰ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਵੇਖਿਆ, ਉਸਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਇਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਉਸਦੇ ਘਰ ਲੈ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਹੋਸ਼ ਆਈ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਬਣਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇ ਉਸਨੇ ਉਸਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਈਆਂ ਤਾਂ ਉਸ ਕੋਲ ਉਹ ਸਾਰੇ ਪਦਾਰਥਕ ਸੁੱਖ ਹੋਣਗੇ ਜੋ ਉਹ ਕਦੇ ਸੁਪਨੇ ਲੈਂਦੀ ਸੀ। ਬੀਬੀ ਜੀ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਮੈਂ ਕਈ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਸਕਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਸਹਿਣੀਆਂ ਨਹੀਂ ਪਈਆਂ ਸਨ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਛੱਡਾਂਗੀ।
ਸਮੁੰਦ ਖਾਨ ਨੇ ਬੀਬੀ ਜੀ ਨੂੰ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਕੋਠੀ ਵਿਚ ਬੰਦ ਰੱਖਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਭੁੱਖੇ ਰਹਿਣ ਨਾਲ ਉਸ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਬਦਲ ਜਾਵੇਗਾ। ਬੀਬੀ ਬਸੰਤ ਕੌਰ ਦੀ ਸਿਹਤ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਖਰਾਬ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਸੀ, ਪਰ ਸੈੱਲ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਉਸਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਆਸਰਾ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਲਿਆ। ਉਹ ਇਕ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਟੰਗੀ ਬੈਠੀ ਸੀ, ਪਰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਵਿਚ ਡੂੰਘੀ ਇਕਾਗਰਤਾ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ, ਉਹ ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਦੀ ਰਹੀ। ਭਵਿੱਖ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਡਰ ਉਸਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਤੋਂ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਜਦੋਂ ਸਮੁੰਦ ਖਾਨ ਅੱਠ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਬੀਬੀ ਜੀ ਕੋਲ ਆਇਆ, ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਇਰਾਦਾ ਅਜੇ ਵੀ ਅਟੁਟ ਸੀ।
ਬੀਬੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਆਪਣੀ ਦੌਲਤ ਅਪਣੇ ਕੋਲ ਰੱਖੋ। ਮੇਰਾ ਜਨਮ ਸਾਰਥਕ ਤਾਂ ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ ਜੇ ਮੈਂ ਗੁਰੂ ਲਈ ਜਾਨ ਵਾਰ ਦੇਵਾਂ। ਪਹਿਰੇਦਾਰ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਦੀ ਨੇ ਕਦੋਂ ਚਲਾਕੀ ਨਾਲ ਪਹਿਰੇਦਾਰ ਦੀ ਕਮਰ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹੀ ਛੁਰੀ ਖਿੱਚ ਲਈ, ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਨਾ ਲਗਿਆ! ”ਇਹ ਜਨਮ ਮੇਰੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਲੇਖੇ” ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਉਸ ਨੇ ਝੱਟ ਛੁਰੇ ਨਾਲ ਅਪਣਾ ਗਲਾ ਵੱਢ ਲਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਪਹਿਰੇਦਾਰ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੋਲ੍ਹਦਾ, ਬੀਬੀ ਬਸੰਤ ਕੌਰ ਰੱਬ ਨੂੰ ਪਿਆਰੀ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਬੀਬੀ ਬਸੰਤ ਲਤਾ ਦਾ ਬੁਲੰਦ ਹੌਸਲਾ ਵੇਖ ਕੇ ਸੂਬੇਦਾਰ ਹਿੱਲ ਗਿਆ।
