Salas Rai and Guru Nanak : ਇੱਕ ਵਾਰ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ ਕਿ ‘ਸਾਰੇ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਇਹ ਸ਼ਰੀਰ ਸਾਡਾ ਅਨਮੋਲ ਖਜ਼ਾਨਾ ਹੈ ਤਾਂ ਲੋਕ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਨਸ਼ੇ ਅਤੇ ਵਿਕਾਰ ਕਰਕੇ ਖਿਲਵਾੜ ਕਰਦੇ ਹਨ? ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ! ਸਾਰੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀ ਇੰਨੀ ਪਾਰਖੀ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਸਰੀਰ ਰੂਪੀ ਅਮੁੱਲ ਰਤਨ ਨੂੰ ਕੌੜੀ ਬਦਲੇ ਵਿਅਰਥ ਗੁਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਨੇ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਉਹ ਵੇਖੋ ਸਾਹਮਣੇ ਰੇਤ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਚਮਕ ਰਹੀ ਹੈ, ਤੁਸੀ ਉਸਨੂੰ ਚੁੱਕ ਲਿਆਓ। ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਚਮਕੀਲੀ ਚੀਜ਼ ਇੱਕ ਚਮਕੀਲਾ ਰਤਨ ਸੀ। ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰੁਦੇਵ ਨੇ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਭਾਈ ਜੀ ਇਸਨੂੰ ਨਗਰ ਵਿੱਚ ਜਾਕੇ ਜਿਆਦਾ ਵਲੋਂ ਜਿਆਦਾ ਮੁੱਲ ਉੱਤੇ ਵੇਚ ਕੇ ਵਿਖਾਓ।
ਇਹ ਆਗਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਨਜ਼ਦੀਕ ਦੇ ਨਗਰ ਪਟਨਾ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਹ ਸੁੰਦਰ ਰਤਨ ਇੱਕ ਸਬਜ਼ੀ ਵੇਚਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਦਿਖਾਇਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਸੁੰਦਰ ਪੱਥਰ ਦਾ ਟੁਕੜਾ ਹੈ, ਮੇਰੇ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਦਾ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਸੁੰਦਰ ਹੈ, ਮੈਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਖੇਡਣ ਲਈ ਲੈ ਲੈਂਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਸ ਦੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਸਬਜ਼ੀ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹਾਂ। ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਨ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਹ ਇੱਕ ਹਲਵਾਈ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਉੱਤੇ ਗਏ ਅਤੇ ਰਤਨ ਨੂੰ ਦਿਖਾਇਆ। ਹਲਵਾਈ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਪੱਥਰ ਹੈ ਪਰ ਮੇਰੇ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਦਾ ਤਾਂ ਹੈ ਨਹੀਂ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀ ਇਸਨੂੰ ਵੇਚਣਾ ਹੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਢਿੱਡ ਭਰ ਭੋਜਨ–ਮਠਿਆਈ ਆਦਿ ਖਾਣ ਨੂੰ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹਾਂ। ਫਿਰ ਉਹ ਇੱਕ ਕੱਪੜੇ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਉੱਤੇ ਗਏ ਉਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂਨੂੰ ਇੱਕ ਜੋੜਾ ਵਸਤਰਾਂ ਦਾ ਦੇਣਾ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ।
ਅਖੀਰ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਪੁੱਛਦੇ–ਪੁੱਛਦੇ ਅੱਗੇ ਇੱਕ ਜੌਹਰੀ ਸਾਲਸ ਰਾਏ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਉੱਤੇ ਪਹੁੰਚੇ। ਜਦੋਂ ਸਾਲਸ ਰਾਏ ਨੇ ਉਹ ਰਤਨ ਵੇਖਿਆ ਤਾਂ ਸਿਰ ਝੁਕਾ ਕੇ ਰਤਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਣਾਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਇਹ ਰਤਨ ਨਹੀਂ ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਕਰਿਸ਼ਮਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਅੰਦਰ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁੰਜ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਅਮੁੱਲ ਹੈ ਮੈਂ ਇਸਨੂੰ ਖਰੀਦਣ ਲਾਇਕ ਨਹੀਂ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਇਸ ਦੀ ਦਰਸ਼ਨ ਭੇਂਟਾ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹਾਂ। ਉਸ ਨੇ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸਵਾਗਤ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਆਦਿ ਵੱਲੋਂ ਆਦਰ ਸਨਮਾਨ ਦੇ ਕੇ ਕਿਹਾ ਇਹ ਰਤਨ ਤੁਸੀ ਵਾਪਿਸ ਲੈ ਜਾਵੋ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਵਲੋਂ ਇਸ ਦੀ ਦਰਸ਼ਨ ਭੇਂਟ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਕੇ ਅਪਨੇ ਸਵਾਮੀ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿਓ। ਪਰ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਕਾਰਣ ਪੈਸੇ ਲੈਣਾ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਪਰ ਸਾਲਸ ਰਾਏ ਦੇ ਬਹੁਤ ਮਜਬੂਰ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਨੇ ਉਹ ਰੁਪਿਆਂ ਦੀ ਥੈਲੀ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣੀ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਈ। ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਸਾਰੀ ਗੱਲਬਾਤ ਸੁਣਾਈ ਤਾਂ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਨੇ ਪੈਸਿਆਂ ਦੀ ਉਹ ਥੈਲੀ ਮੋੜਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਮੁੜ ਸਾਲਸ ਰਾਏ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਉਹ ਕੋਈ ਮਹਾਨ ਪੁਰਖ ਹੈ ਜੋ ਪੈਸੇ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਸੇਵਕ ਅਧਰਕਾ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਪੈਸੇ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਦੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚੇ ਤੇ ਮੈਂ ਕੁੱਝ ਉਪਹਾਰ ਲੈ ਕੇ ਤੁਹਾਡੇ ਪਿੱਛੇ ਆ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।
ਪਹਿਲਾਂ ਸੇਵਕ ਅਧਰਕਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਜੀ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ 100 ਰੁਪਏ ਦੀ ਥੈਲੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਅਰਪਿਤ ਕੀਤੀ। ਤਾਂ ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੰਮਕਾਰ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਸੇਵਕ ਅਧਰਕਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਮੈਂ ਰਤਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਤੱਦ ਤਾਂ ਤੂੰ ਇਸ ਅਮੁੱਲ ਜੀਵਨ ਰੂਪੀ ਰਤਨ ਦੀ ਵੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇਂਗੀ? ਸੇਵਕ ਅਧਰਕਾ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਮੈਂ ਹੁਣੇ ਤੱਕ ਤਾਂ ਇਸ ਕੰਕਰ ਪੱਥਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਵਿੱਚ ਹੀ ਗੁਆਚਿਆ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਤੁਸੀ ਨਜ਼ਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰੋ ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੈਂ ਇਸ ਕੰਕਰ ਪੱਥਰਾਂ ਵਲੋਂ ਉਪਰ ਉੱਠਕੇ, ਜੀਵਨ ਰੂਪੀ ਅਮੁੱਲ ਨਿਧਿ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰ ਸਕਾਂ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵਡਮੁੱਲਾ ਸ਼ਵਾਸਾਂ ਦਾ ਸਦੋਪਯੋਗ ਕਰ ਸਕਾਂ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੂੰ ਵਿਵੇਕਸ਼ੀਲ ਹੈਂ, ਜੀਵਨ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਜਾਣਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਤੈਨੂੰ ਕੇਵਲ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਸਾਲਸ ਰਾਏ ਭੇਟਾ ਤੇ ਕੁਝ ਉਪਹਾਰ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚੇ। ਤਾਂ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਇਹ ਰੁਪਏ ਭੇਟ ਕਿਉਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸਾਲਸ ਰਾਏ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਰਤਨ ਦੀ ਦਰਸ਼ਨ ਭੇਂਟ ਹੈ। ਤਾਂ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤਾਂ ਤੁਸੀ ਰਤਨਾਂ ਨੂੰ ਪਰਖਣ ਵਾਲੇ ਹੋ? ਤਾਂ ਇਸ ਮਨੁੱਖ ਜਨਮ ਰੂਪੀ ਰਤਨ ਨੂੰ ਤੁਸੀ ਖੂਬ ਪਰਖ ਕੇ ਕਸੌਟੀ ਉੱਤੇ ਪਰਖਿਆ ਹੋਵੇਂਗਾ। ਤਾਂ ਸਾਲਸ ਰਾਏ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਨਹੀਂ ਮਹਾਰਾਜ ਮੈਂ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਇਹ ਚਮਕੀਲੇ ਪੱਥਰ ਹੀ ਪਰਖ–ਪਰਖ ਕੇ ਇੱਕਠੇ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਤਾਂ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਅਖੀਰ ਇਸ ਕੰਕਰ ਪੱਥਰਾਂ ਦਾ ਕਰੇਂਗਾ ਕੀ ? ਜਦੋਂ ਸ਼ਵਾਸਾਂ ਦੀ ਅਮੁੱਲ ਪੂਂਜੀ ਹੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ? ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹੁਣ ਵੀ ਸਮਾਂ ਹੈ ਆਪਣੀ ਨਜ਼ਰ ਬਦਲੋ, ਅਸਲੀ ਜੌਹਰੀ ਬਣੋ, ਆਪਣਾ ਜਨਮ ਸਫਲ ਕਰਣਾ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਮੁੱਖ ਲਕਸ਼ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਹਾਡਾ ਸੇਵਕ ਅਧਰਕਾ ਬਹੁਤ ਵਿਵੇਕਸ਼ੀਲ ਹੈ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਦਾ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਲਓ। ਸਾਲਸ ਰਾਏ ਨੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੀ ਗੱਲ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਬਾਕੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਬਿਤਾਈ।
