ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਨਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੋਨਾ-ਚਾਂਦੀ ਸਣੇ ਕਈ ਬੇਸ਼ਕੀਮਤੀ ਧਾਤਾਂ ਹਨ। ਇਹ ਨਦੀ ਸਵੇਰੇ-ਸ਼ਾਮ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਪੈਣ ਨਾਲ ਹੀ ਚਮਕਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਝੁੰਝਨੂ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਖੇਤੜੀ ਕਸਬੇ ਵਿੱਚ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ 56 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਇਹ ਨਦੀ ਇੰਨੀ ਡੂੰਘੀ ਹੈ ਕਿ ਕਈ ਪਹਾੜ ਇਸ ਵਿੱਚ ਧਸ ਗਏ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਇੰਨੀਆਂ ਕੀਮਤੀ ਧਾਤਾਂ ਨਿਕਲੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਹੁਣ ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਵੀ ਸੋਨੇ ਦੇ ਭਾਅ ਵਿਕ ਰਹੀ ਹੈ। ਕਰੀਬ 8 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀ ਇਸ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਕੀਮਤ 250 ਕਰੋੜ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਹੈ। ਇੱਕ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਏਜੰਸੀ ਦੇ ਸਰਵੇਅ ਨੇ ਵੀ ਇੱਥੇ ਸੋਨੇ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਨਦੀ ਦੇ ਬਣਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵੀ ਘੱਟ ਦਿਲਚਸਪ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਤਾਂਬੇ ਦੀਆਂ ਖਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲਾ ਤਾਂਬੇ ਦਾ ਕੂੜਾ ਇੱਥੇ ਪਾਈਪਾਂ ਰਾਹੀਂ ਛੱਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਇੱਥੇ ਸੋਨੇ ਅਤੇ ਚਾਂਦੀ ਦੇ ਕਈ ਖਣਿਜ ਜਮ੍ਹਾ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪੂਰੀ ਨਦੀ ਬਣ ਗਈ। ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਕੂੜੇ ਵਰਗਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਦੀ ਕੀਮਤ ਕਰੋੜਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ।
ਖੇਤੜੀ ਦੀਆਂ ਕਾਪਰ ਮਾਈਨਸ ਦੀ ਖੋਜ ਭਾਰਤੀ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨ ਸਰਵੇਖਣ (ਜੀਐਸਆਈ) ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਖਾਨਾਂ ਦੇ ਬਿਊਰੋ (ਆਈਬੀਐਮ) ਦੇ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਐੱਚ.ਸੀ.ਐੱਲ. ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਇਸ ਮਾਈਨ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਫਰਵਰੀ 1975 ਵਿੱਚ ਇਸ ਖਾਨ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਟੈਲਿੰਗ ਡੈਮ ਵਿੱਚ ਪਾਈਪਾਂ ਰਾਹੀਂ ਗੰਦਾ ਪਾਣੀ ਸਵੇਰੇ 9 ਵਜੇ ਤੋਂ ਸ਼ਾਮ 5 ਵਜੇ ਤੱਕ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਰੇਂਜ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਚਾਰ ਤੋਂ ਪੰਜ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੱਕ ਵਧ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ 15.17 ਮੀਟਰ ਹੈ। ਇਹ ਮਲਬਾ ਹੁਣ ਠੋਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਫੈਲਾਅ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਕੰਧ ਵੀ ਬਣਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਵੇਸਟ ਦੀ ਦਲਦਲ ਕਾਰਨ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਕਈ ਪਹਾੜ ਇਸ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਸਮਾ ਗਏ ਹਨ।
ਮਾਈਨਸ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਲੱਖਾਂ ਰੁਪਏ ਦਾ ਤਾਂਬਾ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ। ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਮੁਤਾਬਕ ਤਾਂਬਾ ਕੱਢਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿਚ 90% ਮਾਤਰਾ ਬਰਬਾਦ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵੇਸਟ ਨੂੰ ਟੇਲਿੰਗ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਸਾਲ ਇੱਥੇ 30 ਲੱਖ ਟਨ ਟੇਲਿੰਗ ਜਮ੍ਹਾ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਜੋ ਹੁਣ ਸੋਲਿਡ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਖੇਤੜੀ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਲਗਭਗ 80 ਕਿ.ਮੀ. ਤੱਕ ਤਾਂਬਾ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਖੁਦਾਈ ਕਰਨਾ ਬਾਕੀ ਹੈ। ਹਰ ਪਾਸਿਓਂ ਫਾਇਦਾ ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ।
ਨਦੀ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਹਿੱਸੇ ‘ਤੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਰਵੇਖਣ ‘ਚ ਕਈ ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈਆਂ। ਵੇਸਟ ਵਿੱਚ ਕਾਪਰ 0.13%, ਆਇਰਨ 16.96, ਸਲਫਰ 1.31, ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ 4.53, ਸਿਲਿਕਾਨ 73.54, ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ .7%, ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ 1.65 ਪੀਪੀਐਮ, ਕੋਬਾਲਟ 40 ਪੀਪੀਐਮ, ਨਿੱਕਲ 29 ਪੀਪੀਐਮ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਕੀਮਤੀ ਧਾਤਾਂ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਵੇਸਟ ਸੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਸੋਨੇ ਅਤੇ ਚਾਂਦੀ ਵਾਂਗ ਚਮਕਦਾ ਹੈ। kxhvr
ਵੀਡੀਓ ਲਈ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ -:
“sri darbar sahib ਬੇਅਦਬੀ ਮਾਮਲੇ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਇੱਕ ਹੋਰ CCTV ਆਈ ਸਾਹਮਣੇ”
ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਫੰਡਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਬੰਦ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਵੀ ਹਰ ਸਾਲ 30 ਟਨ ਕੂੜਾ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਕੀਮਤ 202 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਟਨ ਰੱਖੀ ਗਈ ਹੈ। ਕੀਮਤੀ ਧਾਤਾਂ ਕਾਰਨ ਇੱਥੇ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੋਈ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਕੀਮਤ ਵੀ 250 ਕਰੋੜ ਦੱਸੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਤਾਂਬੇ ਦੀਆਂ ਖਾਨਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਟੇਲਿੰਗ ਖਰੀਦਣ ਲਈ 202 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਟਨ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਟੈਂਡਰ ਆਇਆ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸੂਬਾ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਟੇਲਿੰਗ ਕੰਪਨੀ ਵੱਲੋਂ ਸਿੱਧੀ ਵਿਕਰੀ ’ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਜੇ ਸਰਕਾਰ ਟੇਲਾਂ ਵੇਚਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਅਰਬਾਂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਹੋਵੇਗੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ 10% ਮਾਲੀਆ ਵੀ ਮਿਲੇਗਾ।
